Причините поради кои Уставниот суд ќе го поништи илегалниот референдум за „Северна Македонија“

Со распишувањето на недозволениот консултативен референдум за најважните државно-правни прашања, за кои уставотворецот јасно и изрично предвидел облигаторен и задолжителен референдум, Собранието цели кон тоа, неосновано, да им ја одземе одлучувачката позиција на граѓаните што изрично им ја гарантира Уставот!

Во претходниот серијал блогови посветени на оваа деликатна тема се задржавме само на формално-правните, односно процедуралните пропусти при потпишувањето и ратификацијата на т.н. Преспански договор, како и на капциозноста и манипулативноста на поставеното референдумско прашање. Затоа, во овој блог ќе се задржиме на суштинските аспекти, т.е. на материјално-правните недостатоци на спорната собраниска Одлука за распишување на референдумот бр. 08–4666/1 [30.VII.2018] поради кои Уставниот суд на РМ, во најбрз можен рок, следејќи ги добрите референдумски практитки утврдени во Венецијанскиот кодекс, при Советот на Европа, извесно е дека ќе ја поништи со ретроактивно дејство (лат. ex tunc) и со изрекување на времена мерка за суспендирање на сите предреферендумски активности.

Македонската јавност не знае каков вид референдум е распишан!?

Да биде појасно за обичниот читател кој нема стручна правна подготовка, видовите референдуми кои ги познава нашето позитивно јавно право (ius publicum) се систематизирани во следниве пет законски поделби утврдени во Уставот на РМ [1991] и во Законот за референдум и други облици на непосредно изјаснување на граѓаните [2005]:

* Според територијата на која се одржуваат и според органот кој ги распишува референдумите во Македонија се делат на (1) републички/државен референдум [„референдум на државно ниво“] кој го распишува Собранието на РМ, како претставнички орган на граѓаните и олицетворение на централната власт, а се одржува на целата територија на Република Македонија; и (2) општински/градски/локален референдум [„референдум на локално ниво“] кој го распишува советот на конкретната општина или на градот Скопје, а се одржува само на подрачјето на таа општина;

* Според задолжителноста и мериторноста на евентуално донесената одлука тие се делат на (1) обврзувачки/одлучувачки/задолжителен референдум [„референдум за одлучување“] чијашто одлука е задолжителна и правно обврзувачка и сите мораат да ја почитуваат; и (2) необврзувачки/неодлучувачки/незадолжителен/консултативен/ советодавен/анкетен референдум [„референдум за консултирање“] чијашто одлука може, но не мора да биде испочитувана од страна на Собранието;

* Според обврската за распишување тие се делат на (1) облигаторен референдум којшто мора да се распише само во три уставно предвидени случаи од членовите 120, 74 и 73 на Уставот на РМ и не зависи од волјата на пратениците [кога треба да се стапи/истапи од сујуз или заедница со други држави + кога треба да се промени државната граница + кога тоа ќе го побараат најмалку 150.000 избирачи]; и (2) факултативен референдум кој може, но не мора да се распише „за одделни прашања од надлежност на Собранието на РМ“ и којшто зависи исклучиво од волјата и проценката на народните избраници;

* Според временскиот момент кога се распишува имаме (1) претходен референдум [ante legem] бидејќи граѓаните се изјаснуваат за определени прашања, закони, акти, прописи или меѓународни договори пред тие да бидат изгласани, т.е. донесени; и (2) дополнителен референдум [post legem] бидејќи граѓаните се изјаснуваат отпосле, т.е. по донесувањето на прописот, притоа вршејќи негово преоценување, односно прифаќање или отфрлање – т.н. „народно вето“;

* Според допуштеноста на предметот на референдумското одлучување се разликуваат (1) дозволен референдум кој може да се распише за поголем број важни општествени прашања кои се од поширок интерес за заедницата; и (2) забранет референдум за четири групации на прашања, за кои не смее плебисцитарно да се одлучува – подетално регулирани во чл. 28 и чл. 19 од Законот за референдум.

Евидентно е дека, од погоренаведените ПЕТ постоечки класификации на видовите референдуми кои постојат и се регулирани во нашиот домашен правен поредок, доносителот на оваа фалична Одлука дефинирал и во неа навел само две релевантни и референтни одредници [државен + консултативен референдум], притоа – случајно или намерно – ненаведувајќи ги останатите референтни одредници. Во случајов е особено проблематично тоа што воопшто не се знае дали се распишува претходен или дополнителен референдум, а не се знае ни дали референдумот е облигаторен или факултативен (!?), имајќи го предвид фактот дека правниот ефект од така донесената референдумска одлука е сосема различен, а неговите правни последици дури се дијаметрално спротивни.

Извор: Akademik.mk

Во нашето уставно право не постои консултативен референдум за сојузување

За стапување во сојуз или заедница со други држави, како едно од најзначајните прашања со кои се предава дел од оригинерниот републички суверенитет и прерогативите на државната власт се делегираат на некој друг „надворешен ентитет“ – било да е тоа лига, алијанса, воен пакт, заедница, комонвелт, протекторат, сизеренат, персонална или реална унија, конфедерација т.е. сојуз на држави, федерација т.е. сојузна држава или други слични хибридни, интегративни и супранационани sui generis форми на сојузништво и заедничарење – со Уставот на РМ е предвиден исклучиво облигататорен референдум со повисоко, т.е. апсолутно мнозинство гласови од вкупниот број запишани избирачи [чл. 120, ст. 3 од УРМ]. Со други зборови, за да можеме да стапиме во сојуз со други држави, според постоечкиот Избирачки список, за тоа мора позитивно да се изјаснат околу 904.000 гласачи кои гласале ЗА! Ова, како конститутивно прашање par excellence, е еден од трите уставно предвидени случаи кога референдумот МОРА да се распише и не зависи од волјата на владејачкото мнозинство во Собранието, што значи дека не може да биде ниту факултативен – како што е предвидено во т.н. „Преспански договор“, а ниту консултативен – како што е предвидено во контроверзната и оспорена собраниска одлука, за која Уставниот суд на РМ во среда (19.IX.2018) треба да се произнесе.

Доколку и го прифатиме крајно проблематичниот став дека милитарната Северно-атланска алијанса НАТО е класична меѓународна организација, а не воен сојуз, па членството во неа е регулирано со чл. 121, а не со чл. 120 од Уставот – ова, во никој случај, не станува збор кога е во прашање третманот на Европската унија. ЕУ е заедница на држави, поточно реална унија со изразени федеративни елементи, и членството во неа автоматски, по сила на устав, го активира чл. 120 од УРМ! Впрочем, токму поради високиот и напреден степен на сојузување, референдумите за членство во ЕУ не се ништо ново во европската историја и нив ги применуваа повеќе сегашни земји-членки: Франција, Ирска и Данска (сите во 1972); Велика Британија (1975); Австрија, Финска и Шведска (во 1994); Малта, Словенија, Унгарија, Литванија, Словачка, Полска, Чешка, Естонија и Латвија (во 2003); и последно Хрватска (2012).

Нерешливиот правен проблем, кој владејачката коалиција самата си го нанесе, настанува кога ќе се истражи дека, всушност, македонското Собрание никогаш нема донесено формална одлука за членство во ЕУ, онака како што има донесено формална Одлука за членство во НАТО бр. 88-4670/1 (23.XII.1993)! А чл. 120 од Уставот предвидува дека само ваквата одлука – која, патем речено, треба да е предложена барем од еден од вкупно трите овластени предлагачи и да е донесена со квалификувано 2/3 мнозинство гласови во парламентот – ќе биде предмет на дополнителна и задолжителна референдумска верификација. Според моите детални правно-историски истражувања, во односите ЕУ-МК постојат само три Декларации (1998, 2000 и 2004) и еден меѓународен договор, наречен Спогодба за стабилизација и асоцијација (2001), плус формално поднесена Апликација за членство (22.III.2004), која се случи еден месец по трагичното загинување на претседателот Борис Трајковски, кога тогашниот македонски премиер – г. Бранко Црвенковски, за време на ирското претседателствување, во Даблин го поднесе ова официјално Барање за членство во ЕУ. Но, сепак, недозволиво и противуставно е тоа што изостанува предвидената и толку бараната фамозна „Одлука за членство во ЕУ“ – како изрично предвиден општ писмен акт ex constitutionis.

Ова е така, затоа што таквата одлука, вообичаено, се носи по завршувањето на долгите претпристапни преговори, кога се упатува и официјална покана за членство, по што се оди на национален референдум во потенцијалната земја-членка. А имајќи го предвид фактот дека и во најоптимистичните сценарија нашата земја, како дел од периферијата на Западен Балкан, не се очекува полноправно да пристапи во ЕУ до 2035 или 2045 година, останува спорно зошто доносителот на Одлука за распишување на референдум сега – петнаесет, дваесет или дваесет и пет години порано – распишува референдум за нешто што е сосем неизвесно дали и кога ќе се случи, имајќи ја предвид динамиката на преговарање и хармонизацијата на нашето законодавство со она на ЕУ (фр. Acquis communautaire).

Консултативниот референдум може да биде само претходен, но никако дополнителен

Преку јуриспруденцијално и нормативно толкување на клучниот чл. 27 од Законот за референдум(2005), недвосмислено можеме да заклучиме дека консултативниот референдум може да се распише само како подвид на претходен референдум, односно исклучиво „за претходно консултирање на граѓаните за прашања од пошироко значење“ – што во случајов не е испочитувано, бидејќи т.н. Преспански договор за кој би се гласало е веќе заклучен, склучен, потпишан и во два наврата изгласан, т.е. поминат низ собраниска процедура!? Останува спорно и зошто Собранието на РМ не го искористил диспозитивниот чл. 24 од Законот, кој му дава право да распише референдум „за потребата од ратификација на меѓународни договори“ – туку малициозно ги става граѓаните пред свршен чин, без реална можност за интервенција во конкретнава ситуација. Притоа, противправно им го одземa и сувереното право тие да одлучуваат, по пат на непосредно изјаснување, за едно од најважните идентитетски прашања, а тоа е прашањето за името на државата и на нацијата, како дел од статусниот корпус на правото на самоопределување на сите цивилизирани народи, меѓународно признато и загарантирано во основните документи на Обединетите нации.

Следствено на правниот принцип познат уште од Римското право, дека „непознавањето на правото му штети првенствено на оној кој не го познава“ (ignorantia iuris nocet), не може штетноста од ваквото малициозно дејствие на изигрување на законите (fraudem leges) и од овој правен галиматијас во кој се најде парламентот по сопствена вина, со една ваква небулозна одлука, перфидно да му се потпикнува и префрла на народот, кој буквално е популистички манипулиран со провладината кампања „ЗА Европска Македонија“ – онака како што тоа погрешно го толкуваат провладините експерти и актуелните владини чиновници.

Граѓаните, а не Собранието, се апсолутниот суверен!

Законот за референдум прецизира дека одлуката што е донесена на облигаторниот референдум за сојузување со странски држави е задолжителна (чл. 29, ст. 2 од ЗРДОНИГ), што недвосмислено значи дека во случајов не постои ниту најмала можност да стане збор за консултативен, туку само за задолжителен референдум [„референдум за одлучување“] – чијашто одлука е правно обврзувачка за сите! Обврзувачкиот карактер на вака донесената референдумска одлука експлицитно и императивно ја дефинира појаката положба на директната vis-à-vis индиректната демократија, односно на граѓаните во однос на парламентот и суптилно ја открива концепцијата на чл. 120 од Уставот. Тој член не остава простор за поинакво владино „креативно толкување“ и безусловно тврди дека штом граѓаните се повикани да се изјаснат на ваков референдум, тогаш нивната одлука е конечна, правосилна и извршна за Собранието (т.н. правен режим на ius cogens)! Можело да биде поинаку, но не е.

Според тоа, Собранието на РМ, како доносител на одлуката за распишување на илегалниот референдум, овие прашања не смее да ги пренебрегне, ниту да ги преуреди, заобиколи или, пак, да засегне во нивната суштина – оти парламентот не може самиот, како секундарна „создадена власт“ (фр. pouvoir constitue’), да го твори и уредува сопствениот однос кон граѓаните и другите носители на власта, по прашањата што веќе ги уредил уставотворецот, како примарна „создавачка власт“ (pouvoir constituant). Со распишувањето на несоодветниот, т.е. консултативен референдум, за правно прашање за кое и Уставот и Законот предвидуваат задолжителен, се урива носечкиот столб на чл. 120 од УРМ – задолжителноста на одлуката донесена на референдум, а со тоа и целата конструкција на интернационалното сојузување на нашата држава во повисоки и сложени форми на сојузузување со други земји. На овој начин, преку очигледна злоупотреба на власта и флагрантно извртување на правото, до непрепознатливост се потценува и релативизира уставната релација помеѓу граѓаните и парламентот и истата се деконституционализира – преку создавање основ, на мала врата, одлуката на граѓаните на ваквиот вид референдум да не биде обврзувачка за Собранието, што in concreto е правно невозможно и недопустливо.

Да се запре власта, тоа е суштината на Уставот

Конечно, со распишувањето на недозволениот консултативен референдум за овие најважни државно-правни прашања, за кои уставотворецот јасно и изрично предвидел облигаторен и задолжителен референдум – Собранието цели кон тоа, неосновано, да им ја одземе одлучувачката позиција на граѓаните што изрично им ја гарантира Уставот! Ова, во крајна линија, е спротивно и на чл. 2, ст. 2 и чл. 73, ст. 4 од Уставот, кој референдумот – како врховен облик на народна, непосредна, директна демократија (direct democracy) – не го дефинира како некаква си церемонијална форма на советување или просто „опипување на пулсот на граѓаните“, туку како империјална и изворна форма на нивно учество во „остварување на ВЛАСТА“ (imperium)!

Вака конципираната собраниска одлука се коси и со смислата, духот и супстратот на чл. 2 од Законот за референдум, како lex specialis за оваа материја, кој референдумот поимно го определува како потестативна моќ на електоратот за оригинерно и мериторно решавање по одредени важни општествени прашања во последна инстанца, поточно го дефинира како „облик на непосредно изјаснување на граѓаните во ОДЛУЧУВАЊЕТО за одделни прашања од надлежност на Собранието“ (auctoritas/potestas), а не како облик за нивно обично анкетирање!? Оттука, доносителот на спорниот акт не може да се смета себеси за слободен, на неумесен, самоволен и силеџиски начин, да дорегулира уставни прашања по свое наоѓање секогаш кога за тоа нема да најде изречна забрана во Уставот – оти, во крајна линија, Уставот не е список на забрани или дозволи, туку супериорен и највисок државно-правен акт (lex superioris)! Не е случајно тоа што тој, како еден вид на „општествен договор“, содржи само основни, бланкетни и генерички норми (lex fundamentalis) – со кои, принципиелно и начелно, се уредуваат односите на точно определен начин, а не на некој друг, имагинарен или крајно произволен начин, по волјата на актуелните властодршци и нивните корумпирани тендер-коалиции.

Превземено од Respublica